Nieopisany żeton stołówki kopalni Friedensgrube

[TheBobolo]

Poniżej zamieszczam treść artykułu mojego autorstwa, oryginalnie opublikowanego w BN 2(390)/2018 (s. 141-143).

---

NIEOPISANY ŻETON STOŁÓWKI KOPALNI FRIEDENSGRUBE¹

Z powodu mnogości podmiotów, które emitowały pieniądze zastępcze w XX-wiecznych Niemczech oraz licznych ich typów i odmian, wyczerpanie tego tematu jest nie lada wyzwaniem. Wielu numizmatyków podjęło się w przeszłości skatalogowania pieniędzy emitowanych przez gminy, miasta czy prywatne przedsiębiorstwa², jednak z roku na rok dzięki kolejnym odkryciom dowiadujemy się o nienotowanych lub notowanych jedynie szczątkowo okazach. Podczas katalogowania kolekcji swojego dziadka autor natrafił na żeton, którego istnienie jest znane, ale brak o nim szczegółowych informacji.

Żeton o nominale pięciu fenigów został wyemitowany przez kopalnię Friedensgrube (później Kopalnia Węgla Kamiennego „Pokój”), która działała nieprzerwanie od 1902³ aż do jej zamknięcia w 2016 roku. Kopalnia znajdowała się na terenie w miejscowości Nowy Bytom⁴ (do 1922 Friedenshütte).

W katalogu Kalinowskiego⁵ notuje się dwa żetony Friedensgrube o nominale pięciu fenigów. Pozycja 190 została jedynie wyróżniona, zaś pozycję 191 opatrzono ilustracją i krótkim opisem. Istnieją mocne przesłanki, żeby twierdzić, iż badany żeton to nieopisana pozycja 190. Po pierwsze, pozycja 191 została wybita w cynku, a badany okaz ma barwę żółtobrązową i jest wyraźnie cięższy niż monety cynkowe. Po drugie, pozycja 191 jest ośmiokątna, co różni ją od okrągłego żetonu. Nie zgadza się również przedstawiony wizerunek monety.

Il. 1. 5 fenigów Kopalni "Pokój", pozycja 191.

Warto zwrócić uwagę również na pozycję 195, która od badanego żetonu różni się jedynie nominałem (10 fenigów). Średnica obu żetonów jest niemal identyczna, zgadza się również legenda awersu. Ze względu na barwę oraz masę badanego żetonu, można przyjąć, że został wybity z mosiądzu, tak jak pozycja 195. Podobieństwo wizualne badanego okazu i pozycji 195 świadczy również pozytywnie o oryginalności żetonu.

Il. 2. Porównanie badanego żetonu i pozycji 195.

a – Opisywany egzemplarz (zdjęcie okazu z kolekcji własnej autora).
b – 10 fenigów Kopalni „Pokój”, Pozycja 195.

Nieznana jest data wybicia żetonu, jednak z powodu niemieckojęzycznego napisu na awersie można zawęzić okres jego powstania na lata 1902-1922. Pierwsza data to rok otwarcia kopalni, zaś w 1922 z powodu plebiscytu na Górnym Śląsku Friedenshütte przyłączono do Polski⁶, a kopalnia przyjęła polską nazwę KWK „Pokój”⁷.

Treść legendy awersu sugeruje, że żeton obowiązywał w stołówce kopalni (Speiseanstalt – od Speise – danie, potrawa i Anstalt – instytucja, zakład).

Pełny opis badanego żetonu, biorący pod uwagę dokonane pomiary, wygląda następująco:
Kopalnia Friedensgrube w Friedenshütte (Nowy Bytom)
5 fenigów (1902-1922).
Masa: 6,9 g
Średnica: 28,3 mm
Metal: mosiądz?
Aw: W trzech rzędach napis SPEISEANSTALT / DER / FRIEDENSGRUBE (niem. stołówka Kopalni „Pokój”).
Rw: Centralnie nominał 5.
Literatura: Kalinowski 190.

---

¹ - Autor pragnie podziękować prof. dr hab. Borysowi Paszkiewiczowi za pomoc w identyfikacji opisywanego żetonu.
² - Przykładowe pozycje: P. Menzel, Deutsche Notmünzen und sonstige Geldersatzmarken: 1840-1990., B. Strothotte, Gütersloh 1993; B. Paszkiewicz, Monety zastępcze Śląska, Kłodzka i wschodnich Łużyc 1800-1960: katalog, PTAiN, Warszawa 1984; B. Sikorski, Śląskie monety zastępcze: katalog., Piła 1998.
³ - J. Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984, Wydanie II poprawione i zaktualizowane.
⁴ - W 1959 Nowy Bytom połączono z miastem Ruda, tworząc miasto Ruda Śląska.
⁵ - P. Kalinowski, Pieniądz miasta Ruda Śląska: katalog, Wydawnictwo Piotr Kalinowski, Kalety 2012, s. 58.
⁶ - Przejściowo używano nazwy Polski Bytom, później Nowy Bytom.
⁷ - J. Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich..., op. cit.

[DagonX]

Dzięki za podzielenie się treścią swojego artykułu

DagonX